De STCN-vingerafdruk

Stel: je hebt twee boeken in handen. Ze zijn in hetzelfde jaar verschenen - of dragen althans hetzelfde jaar op de titelpagina. De titel en het impressum zijn tot op de laatste komma identiek, het aantal pagina's en de opbouw van het boek zijn precies gelijk en de tekst is woord voor woord en regel voor regel gelijkluidend. Toch zie je onmiddellijk verschil: de woorden zijn anders gespatieerd, er zijn andere ornamenten en kapitalen gebruikt, hier en daar in de tekst blijken er kleine spellings- of interpunctievarianten, kortom er is sprake van verschillend zetsel en dus van verschillende edities, die ieder een eigen beschrijving moeten krijgen.

Of er liggen twee andere boeken op tafel. De titels zijn (min of meer) gelijkluidend, maar het ene boek is op de markt gebracht door uitgever A, het andere door B. Bij nadere bestudering blijkt evenwel dat er op de titelbladen na geen verschil tussen beide exemplaren bestaat. Het zijn titeluitgaven van elkaar.

Derde geval. Je bekijkt een eerste druk en een vijf jaar later gedateerde 'Tweede herziene, vermeerderde en veel verbeterde druk'. Maar ook dit blijkt bij nadere bestudering een titeluitgave: alleen de titelpagina is nieuw en de rest is gewoon nog de kennelijk onverkoopbare eerste editie. (Valsheid in geschrifte dus, maar dat is dan ook de enige relatie tussen onze vingerafdruk en criminaliteit.)

Als je dergelijke boeken tegelijkertijd onder ogen hebt, zijn deze verschijnselen goed vast te stellen. Maar hoe herken je ze als het ene boek in Amsterdam is en het andere in Den Haag? De STCN-vingerafdruk maakt het mogelijk om altijd van een exemplaar vast te stellen tot welke editie het behoort. Titeluitgaven worden ontmaskerd en dubbelgangers uniek van elkaar onderscheiden. Met de vingerafdruk als signalement is het zelfs mogelijk om boeken waaraan de titelpagina ontbreekt in een oogwenk te identificeren.

Boeken werden gemaakt door vellen papier aan beide zijden te bedrukken, ze dan te vouwen tot katernen en vervolgens te binden. Ten behoeve van de binder werden de eerste bladen van elk katern voorzien van een letter en een volgnummer. Deze katernsignaturen staan op een willekeurige plek onder de laatste tekstregel. Aan die willekeur danken ze hun bruikbaarheid voor de vingerafdruk. Ook al is de tekst van een boek nog zo nauwkeurig nagezet van een eerdere editie en al is de oorspronkelijke opmaak nog zo getrouw nagevolgd, de katernsignaturen staan bij verschillende drukken nooit op exact dezelfde posities, simpelweg omdat er voor de zetter geen reden was om daarop te letten. Een andere vingerafdruk betekent: een andere druk.

De vingerafdruk wordt gemaakt door van bepaalde pagina's de katernsignatuur te noteren, gevolgd door dat stuk tekst van de onderste tekstregel dat precies boven de katernsignatuur staat. De gekozen pagina's zijn de eerste en de laatste van (zelfstandige delen van) het voorwerk, hoofdwerk en nawerk. Een vingerafdruk begint altijd met een combinatie van jaar van uitgave en bibliografisch formaat van het boek.

Een voorbeeld. Hiernaast staan foto's van de titelpagina en de eerste en laatste gesigneerde bladzijden van de eerste uitgave van Vondels Gysbreght van Aemstel. Het is een editie in kwartoformaat uit het jaar 1637. Dus luidt het eerste element van de vingerafdruk:


163704













Het eerste gesigneerde blad is A2. Recht boven de signatuur A2 staan een komma, een spatie en het woord 'en'. De vingerafdruk van dit blad luidt in STCN-notatie:


b1 A2 ,$en



waarin b1 aangeeft dat het gaat om de eerste katernsignatuur van het hoofdwerk. De spatie wordt weergegeven door een $. De letter r voor de komma en de spatie na 'en' staan niet in hun geheel boven A2, en worden daarom niet opgenomen.







Het laatste gesigneerde blad is I2. Boven de katernsignatuur staan de letter a, een komma en een spatie. Deze vingerafdruk wordt genoteerd als:


b2 I2 a,$






De volledige vingerafdruk van dit boek ziet er dan zo uit:
163704 - b1 A2 ,$en : b2 I2 a,$





In de database staat de vingerafdruk onder het kopje Bibliografische informatie:


Meer weten?
Dit is een eenvoudig voorbeeld. Voor een gedetailleerde beschrijving van de (regels voor de) STCN-vingerafdruk zie Verantwoording.